داواکاریی کۆگەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کشانەوەی ئیسرائیل لە خاکە داگیرکراوەکانی فەلەستین، پرسێکە کە چەندین جار لە چوارچێوەی بڕیارنامە نێودەوڵەتییەکان وروژێنراوە.
ئەم بڕیارنامانە بە تایبەتی جەخت لەسەر پێویستی کۆتاییهێنان بە داگیرکردنی ئەو خاکانە دەکەنەوە کە لە شەڕی ١٩٦٧دا گیراون. پەسەندکردنی ئەم جۆرە بڕیارانە لە کۆبوونەوەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکاندا بەزۆری پاڵپشتییەکی بەرفراوانی وڵاتانی ئەندام لەگەڵدایە، بەڵام ئەم بڕیارانە لە ڕووی یاساییەوە پابەندکەر نین. لەبەرامبەردا بڕیاری پابەندکەر لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە دەدرێت، بەڵام لەم ئۆرگانەدا ڤیتۆی وڵاتانی زلهێز بەتایبەت ئەمریکا زۆرجار ڕێگری لە پێشکەوتنی بابەتەکانی پەیوەست بە فەلەستین و ئیسرائیل دەکات.
پاشخانی مێژوویی و سیاسی
ململانێی نێوان ئیسرائیل و فەلەستین یەکێکە لە ئاڵۆزترین و درێژخایەنترین ململانێ سیاسییەکانی جیهان، کە لە ساڵی ١٩٤٨ دوای دامەزراندنی ئیسرائیل دەستیپێکرد.
یەکێک لە خاڵە وەرچەرخانەکانی ئەم ململانێیە شەڕی ساڵی ١٩٦٧ یان "جەنگی شەش ڕۆژە" بوو کە تێیدا ئیسرائیل بەشێک لە کەناری ڕۆژئاوا و کەرتی غەززە و قودسی ڕۆژهەڵات و بەرزاییەکانی جۆلانی گرت. ئەم زەویانە هێشتا لەژێر داگیرکاریدان و خاڵی سەرەکی ناکۆکی نێوان لایەنەکانن. نەتەوە یەکگرتووەکان بە تایبەتی لە ڕێگەی بڕیارنامەکانی ئەنجومەنی گشتی و ئەنجوومەنی ئاسایشەوە، چەندین جار جەختی لە نایاسایی بوونی داگیرکردنی ئەو ناوچانە کردووەتەوە و داوای کشانەوەی ئیسرائیلی کردووە.
بڕیارنامەی ٢٤٢ (١٩٦٧) و بڕیارنامەی ٣٣٨ (١٩٧٣)ی ئەنجومەنی ئاسایش لە گرنگترین بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەکانی ئەم بوارەن. بڕیارنامەی نوێی ئەنجوومەنی گشتی بڕیارنامەی ئەم دواییەی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە ١٣ی کانوونی دووەمی ساڵی ١٤٠٣ پەسەند کرا، جارێکی دیکە داوای لە ئیسرائیل کرد کە لە هەموو زەوییە داگیرکراوەکانی فەلەستین بکشێتەوە. ئەم بڕیارنامەیە لەسەر بنەمای پرەنسیپەکانی یاسا نێودەوڵەتییەکان داڕێژرا، لەوانە "قبووڵنەکردنی داگیرکردنی خاک بە زۆر"، هەروەها مافی فەلەستینییەکان بۆ دیاریکردنی چارەنووسی خۆیان. ئەم بڕیارنامەیە بە زۆرینەی دەنگ پەسەند کرا؛ بەڵام پێدەچێت وڵاتانی ڕۆژئاوایی وەکو ئەمریکا و هەندێک لە ئەندامانی یەکێتی ئەوروپا یان بەدژی دەنگ بدەن یان دەنگیان نەدات. ئەم جۆرە دابەشکردنی دەنگەکان بۆشایی قووڵی نێوان بلۆکە سیاسییە جیاوازەکانی سیستەمی نێودەوڵەتی نیشان دەدات.
شیکاری سیاسی و یاسایی
ڕەزامەندییە ناپابەندکەرەکانی ئەنجومەنی گشتی پەسەندکردنی ئەم بڕیارنامەیە گرنگییەکی ڕەمزی بەرزی هەیە، بەڵام لە ڕووی یاساییەوە پابەندکەر نییە. بڕیارەکانی ئەنجوومەنی ئاسایش دەتوانێ دەسەڵاتی جێبەجێکردنیان هەبێت، بەڵام پاڵپشتی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل و زۆر بەکارهێنانی ڤیتۆ وایکردووە لەم ئۆرگانەدا هیچ کارێکی جددی دژ بە ئیسرائیل بکرێت. کاریگەرییە دیپلۆماسییەکان بۆ ئیسرائیل ئەم بڕیارنامەیە فشاری دیپلۆماسی لەسەر ئیسرائیل زیاد دەکات. لەم ساڵانەی دواییدا ڕێبازە شەڕانگێزەکانی حکومەتەکانی ئیسرائیل، لەوانەش پەرەپێدانی نیشتەجێبوونی جولەکەکان لە کەناری ڕۆژئاوا، بووەتە هۆی دابڕانی زیاتری وڵاتەکە لە نەتەوە یەکگرتووەکان و لەنێو وڵاتانی جیهاندا. بەهێزکردنی پێگەی فەلەستین ئەم بڕیارنامەیە یارمەتیدەر دەبێت بۆ بەهێزکردنی پێگەی فەلەستینییەکان لە کۆڕبەندە نێودەوڵەتییەکان و دەتوانێت بنەمایەکی یاسایی زیاتر بۆ داواکارییەکانی فەلەستینییەکان لە دادگا نێودەوڵەتییەکان، لەوانەش دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەکان (ICC) دابین بکات.
کاریگەرییە مەیدانییەکان
کاریگەری ئەم بڕیارنامانە لەسەر دۆخی مەیدانی سنووردارە. ئیسرائیل بە هۆی باڵادەستی سەربازی و پاڵپشتی وڵاتانی ڕۆژئاوایی ڕازی نییە بە جێبەجێکردنی ئەو جۆرە بڕیارانە. لە لایەکی دیکەوە نەبوونی پڕۆسەیەکی چالاکانەی ئاشتی و زیادبوونی توندوتیژی، ئەگەری جێبەجێکردنی ئەو داواکاریانە کەمدەکاتەوە. تەحەدای وڵاتانی ئیسلامی و عەرەبی سەرەڕای پشتیوانی وڵاتانی ئیسلامی و عەرەبی بۆ فەلەستین، ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی بەشێک لەو وڵاتانە لەگەڵ ئیسرائیل، وەک ڕێککەوتنەکانی ئیبراهیم، پێگەی ئەوانی بەرامبەر بە فەلەستین لاواز کردووە. ئەم پرۆسەیە ڕەنگە کاریگەری ئەم بڕیارنامانە کەم بکاتەوە. پەسەندکردنی بڕیارنامەکانی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، پشتیوانی بەربڵاوی نێودەوڵەتی بۆ مافەکانی فەلەستینییەکان و شەرمەزارکردنی داگیرکاریی ئیسرائیل نیشان دەدات. بەڵام بەبێ کۆدەنگی جیهانی و فشاری کاریگەر لەسەر ئیسرائیل، ئەم جۆرە پەسەندکردنانە کاریگەرییەکی کردەیییان نابێت. تاکە چارەسەری بەردەوام دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی ئاشتییە لەسەر بنەمای یاسا نێودەوڵەتییەکان و دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆی فەلەستین شانبەشانی ئیسرائیل. بەڵام بارودۆخی ئێستا نیشانەی چەقبەستوویی سیاسی و بەردەوامیی توندوتیژی لە ناوچەکەدا دەردەخات، کە تەنیا بە گۆڕینی ڕێبازی ئەکتەرە سەرەکییەکان چارەسەر دەکرێت.
0
0